Muỗi Anopheles sau khi chích đốt người, truyền thoa trùng từ tuyến nước bọt vào máu người, sau đó thoa trùng xâm nhập vào gan chỉ sau 30 phút. Ở gan, ký sinh trùng sinh sản vô tính, phát triển với số lượng lớn trong 1 đến 2 tuần. Tế bào gan bị phá vỡ và ký sinh trùng xâm nhập trở lại vào máu.

Trong chu kỳ phát triển của ký sinh trùng sốt rét giai đoạn ở cơ thể người, ký sinh trùng có thời gian sống ký sinh tại gan làm cho gan bị ảnh hưởng. Gan là bộ phận đầu tiên tiếp xúc với ký sinh trùng nên chịu ảnh hưởng trước lách. Nếu bệnh nhân bị nhiễm chủng ký sinh trùng Plasmodium falciparum thì thường hay gây nên những thương tổn ở gan.

Các tổn thương cơ thể do ký sinh trùng sốt rét

Ký sinh trùng sốt rét khi xâm nhập vào cơ thể sẽ gây nên những tổn thương như phá hủy hồng cầu, huyết tán làm giải phóng hemoglobine gây thiếu máu. Trong trường hợp sốt rét nặng, sốt rét ác tính, hồng cầu bị vỡ nhiều, kể cả hồng cầu không nhiễm ký sinh trùng nên có tình trạng huyết tán mạnh, làm vàng da, tế bào và mô thiếu ôxy trầm trọng. Cơ thể phản ứng bằng tăng sinh đại thực bào, đặc biệt tế bào lưới- nội mô của gan, lách, tủy xương… Có sự rối loạn chuyển hóa do độc tố của ký sinh trùng sốt rét, rối loạn vi tuần hoàn trong các trường hợp nặng gây nên hậu quả làm tế bào và mô thiếu oxy, thoái hóa, hoại tử, tại các tạng có phản ứng viêm. Những tổn thương của cơ thể có nhiều mức độ khác nhau tùy thuộc vào chủng loại ký sinh trùng bị nhiễm, tỷ lệ hồng cầu bị ký sinh trùng xâm nhập, sự tái phát, tái nhiễm bệnh liên tiếp, cơ địa người bệnh, tình trang miễn dịch…

Cần phát hiện và điều trị sớm bệnh sốt rét để tránh gây tổn thương gan.

Muỗi Anopheles sau khi chích đốt người, truyền thoa trùng từ tuyến nước bọt vào máu người, sau đó thoa trùng xâm nhập vào gan chỉ sau 30 phút. Ở gan, ký sinh trùng sinh sản vô tính, phát triển với số lượng lớn trong 1 đến 2 tuần. Tế bào gan bị phá vỡ và ký sinh trùng xâm nhập trở lại vào máu. Đối với chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum, ký sinh trùng xâm nhập vào máu một lần duy nhất. Đối với chủng ký sinh trùng Plasmodium vivax, ký sinh trùng tràn vào máu thành nhiều đợt với những khoảng thời gian cách nhau nhiều tháng do ký sinh trùng còn tồn tại trong gan dưới dạng thể ngủ, còn gọi là thể tổ chức. Gan là cơ quan đầu tiên tiếp xúc với ký sinh trùng sốt rét nên có phản ứng sớm nhất.

Chức năng của gan

Gan là một trong những bộ phận lớn nhất của cơ thể, là cơ quan quan trọng và thiết yếu có tính chất quyết định sinh mạng của con người. Ở gan diễn ra nhiều quá trình chuyển hóa phức tạp và rất nhạy cảm với tình trạng hoạt động chung của cơ thể. Vì vậy, gan là một tổ chức cần thiết với nhiều chức năng không thể thiếu trong một cơ thể khỏe mạnh.

Gan có những chức năng chính trong nhiệm vụ chuyển hóa, dự trữ chất glucid, điều hòa đường máu; chuyển hóa, dự trữ chất protid và chuyển hóa chất lipid. Ngoài ra, nó còn có chức năng chống độc như là một hàng rào chắn của cơ thể, ngăn chặn các sản phẩm độc hại xâm nhập qua đường tiêu hóa, đồng thời làm giảm độc tính và thải trừ một số chất cặn bã do quá trình chuyển hóa các chất trong cơ thể tạo nên bằng cách cố định và thải trừ hoặc bằng các phản ứng hóa học. Gan cũng còn có chức năng tạo mật, chức năng đông máu và chống đông máu, chức năng tạo máu và dự trữ máu… Ở gan có một hệ thống xoang mạch rộng lớn, bình thường chứa khoảng 500ml máu và nó có thể chứa tới 2 lít máu. Lượng máu này sẽ được huy động vào hệ thống tuần hoàn khi cần thiết.

Biến đổi gan do bệnh sốt rét

Khi bị mắc bệnh sốt rét, gan sưng to, đau là một triệu chứng thường gặp khi sờ nắn vì một số tế bào bị vỡ, các dây thần kinh bị va chạm. Các chức năng của gan như chống độc, dự trữ đường… đều có những thương tổn. Mức độ gan bị tổn thương nặng hay nhẹ tùy thuộc vào chủng loại ký sinh trùng sốt rét bị nhiễm, thời gian bị bệnh và sự can thiệp biện pháp điều trị. Nếu bệnh nhân được điều trị tốt và có hiệu quả, sau từ 2- 3 tuần gan có thể khôi phục trở lại bình thường. Nếu điều trị không tốt, bệnh nhân có thể bị viêm gan, nặng hơn nữa là bị suy gan, xơ gan.

Gan to do sự sung huyết và tăng hoạt tính ở gan, các tế bào gan cũng có hoạt động thực bào, ngoài ra huyết cầu tố giải phóng từ hồng cầu tan vỡ được chuyển hóa thành sắc tố mật tự do. Một hiện tượng phổ biến nhất ở gan là ứ huyết tại các xoang mạch bởi những hồng cầu bị nhiễm ký sinh trùng. Ở trong vùng sốt rét lưu hành, nhiều bệnh nhân bị bệnh sốt rét tái diễn với nhiều đợt sốt rét tái phát, tái nhiễm liên tiếp nhau nhiều lần làm cho triệu chứng gan to, lách to càng rõ.

Cùng với triệu chứng gan to do ứ huyết là những biến đổi về chức năng gan. Qua sinh thiết gan, đã xác định có hiện tượng viêm gan do sốt rét, được thể hiện bằng sự suy giảm chức năng gan, tăng men transaminase. Nhìn vi thể, thấy mạch máu sung huyết, ống mật nhỏ đôi khi giãn nhẹ, sắc tố sốt rét tụ tập thành từng đám màu nâu, các đại thực bào gan chứa hồng cầu nhiễm ký sinh trùng. Ở những trường hợp bị bệnh sốt rét nặng do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum có thể gặp những ổ hoại tử nhu mô có thâm nhiễm tế bào lympho ở chung quanh, các tế bào nhu mô, lưới nội bào… đều phì đại, có dấu hiệu của viêm gan và hoại tử gan. Ở những bệnh nhân bị sốt rét tái nhiễm và tái phát nhiều lần, trong nhiều năm tại vùng sốt rét lưu hành, tổ chức gan chuyển dần thành viêm gan mạn tính, lúc này gan trở nên rắn chắc và có màu xám.

Khi mắc bệnh sốt rét, chức năng gan của bệnh nhân có thể bị biến đổi. Vì vậy các cơ sở y tế cần phát hiện, chẩn đoán sớm, điều trị bệnh kịp thời, hiệu quả để gan có cơ hội và điều kiện được phục hồi. Chú ý các trường hợp tái phát, tái nhiễm bệnh sốt rét liên tiếp nhiều lần, nhiều năm sẽ làm gan bị thương tổn nhiều hơn, gây nên những biến chứng và hậu quả bệnh lý nặng nề, trầm trọng ở gan.

Cùng Danh Mục :